IJzer is een scheikundig element met symbool Fe en atoomnummer 26. Het is een grijs overgangsmetaal.

Ontdekking
Uit opgravingen blijkt dat rond 4000 v. Chr. ijzer al werd gebruikt door de Sumeriërs en de Egyptenaren voor speerpunten en ornamenten. Veelal was het ijzer hiervoor afkomstig van ingeslagen meteorieten. In de daarop volgende eeuwen werd het gebruik van ijzer verspreid naar Mesopotamië, Anatolië, Midden-Oosten en andere gebieden. Nadat men ontdekte hoe men ijzer uit zijn ertsen kon winnen en vervolgens smeden, nam het gebruik een grote vlucht.

Tussen de 12e eeuw v. Chr. en de 10e eeuw v. Chr. nam ijzer de plaats van brons over bij de productie van gereedschappen en wapens. Deze overgang van brons naar ijzer, die de ijzertijd inluidde, werd niet zo zeer veroorzaakt door betere eigenschappen van ijzer, maar meer door sterk geslonken beschikbaarheid van tin, een hoofdbestandsdeel van brons. In het Midden-Oosten ontdekte men dat de kwaliteit kon worden verbeterd door het ruwe ijzererts te verhitten in een bed van houtskool. Later werd dit procedé bekend als carbonisatie. In China werd het principe van de hoogoven bedacht en kon de kwaliteit van het ijzer verder worden verbeterd.

De naam ijzer is afkomstig van het Oudgermaanse woord îsarn, wat op zijn beurt mogelijk weer afkomstig is van het Etruskische aisar "goden". De Latijnse naam luidt ferrum, het woord waar het symbool Fe van afgeleid is.

Toepassingen
Van alle bekende metalen wordt ijzer het meest gebruikt, tegenwoordig vooral in de vorm van staal. Omdat het goedkoop en sterk is wordt het gebruikt voor bijvoorbeeld auto's, schepen en voor het bouwen van grote constructies.

De ijzertijd (in West-Europa van ca. 800 voor Chr. tot de romeinen naar de lage landen komen - ca. het begin van onze jaartelling) is de periode in de prehistorie die volgde op de bronstijd. De naam duidt op het veelvuldig gebruik van ijzer bij het maken van metalen voorwerpen. ijzer heeft diverse voordelen tegenover brons

Het is harder, dus beter geschikt voor wapens en gereedschap
Het is makkelijker te bewerken
Het is makkelijker te repareren
De grondstof ervoor kan ter plaatse worden gevonden
Het gaat langer mee

Deze voordelen zorgden ervoor dat bij voorkeur ijzer werd gebruikt voor allerlei wapens en gereedschap en dat het brons werd omgesmolten tot sieraden en siervoorwerpen (vooral armbanden en paardentuig).

De ijzertijd is de jongste periode van de prehistorie en eindigt met de uitvinding van het schrift. De exacte periode van de ijzertijd is afhankelijk van de cultuur en geografische ligging.

Typische elementen uit de ijzertijd -die in mindere mate of helemaal niet voorkwamen in de bronstijd- zijn:

Broeken (van wol of linnen, vaak geruit)
IJzeren voorwerpen zoals bijlen, wapens, gereedschap, zagen
Bronzen munten
Bronzen situlae (zie hieronder)
Slingerkogels
IJzerwinning uit de natuur (Veluwe, moerasijzererts in het noorden, ijzeroer uit Brabant)
Een soort "upperclass" die bijzondere voorwerpen bezat zoals goud en koraal

Een koningsgraf uit Oss (ongeveer 500 v.C.) bevatte bijzondere grafgiften en is de grootste die ooit in West-Europa is gevonden (52 m. doorsnede!).

Via handel kwamen er nog andere voorwerpen naar Nederland. Opvallend zijn zogenaamde bronzen situalae (emmers) die in Centraal-Europa werden gemaakt om wijn te mengen met water (een typisch romeins/Grieks gebruik). Er zijn er in Nederland 9 gevonden.